کود چیست و انواع کود شیمیایی کدامند؟

کود در واقع هرگونه مواد طبیعی یا شیمیایی است که به خاک اضافه یا از طریق بافت گیاهان جذب می شود تا یک یا تعدادی از مواد غذایی مورد نیاز رشد گیاهان را تامین کند. استفاده از انواع مختلف کود برای جلوگیری از کمبود عناصر غذایی در خاک بسیار سودمند است. 

گیاهان به طور کلی به حداقل ۱۶ عنصر شیمیایی نیاز دارند که مهمترین آنها کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، فسفر، گوگرد، پتاسیم، کلسیم و منیزیم می باشد. گیاهان کربن را از جَو، و هیدروژن و اکسیژن را از آب به دست می‌آورند. نیتروژن مهمترین عنصر مورد نیاز گیاهان است چرا که در پروتئین‌ها، DNA و دیگر ترکیبات (برای مثال کلروفیل) وجود دارد. تنها برخی باکتری‌ها و گیاهان میزبان آنها (بخصوص حبوبات) می توانند نیتروژن هوا را با تبدیل آن به آمونیاک «تثبیت» کنند. برای تثبیت نیتروژن در این شرایط عنصر مولیبدن و کبالت ضروری است. سایر عناصر غذایی از خاک جذب گیاهان می شوند. 

کودهای شیمیایی جدید شامل یک یا چند عنصر از سه عنصر اصلی نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. عناصر گوگرد، منیزیم و کلسیم در درجه دوم اهمیت قرار دارند. کود ها حاوی مواد غذایی مورد نیاز گیاهان به شکل عنصری نبوده بلکه به شکل ترکیب با سایر عناصر می باشند. این ترکیبات مواد غذایی را به صورت یون در اختیار گیاه قرار می دهند. 

عناصر موجود در کود ها معمولا به صورت زیر دسته بندی می شوند:

سه ماده درشت مغذی اصلی: نیتروژن، فسفر و پتاسیم

سه ماده درشت مغذی ثانویه: کلسیم، منیزیم و گوگرد

مواد ریز مغذی: مس، آهن، منگنز، مولیبدن، روی و بور. در برخی موارد سیلیکن، کبالت و وانادیم هم مهم هستند.

به طور کلی عناصر ریز مغذی سبب فعال شدن آنزیم های متابولیسم گیاه می شوند، به همین دلیل تاثیری که این عناصر می گذارند فراتر از درصد وزنشان است.

سازوکار تاثیر کود ها

کود ها رشد گیاهان را را به دو روش کلی افزایش می دهند: در روش اول مواد غذایی به خاک افزوده شده و توسط ریشه گیاهان جذب می شوند. در روش دوم کودها باعث بهبود کارایی خاک با ایجاد تغییرات در نگهداری آب وهوا و میکروارگانیزم های خاک می شوند. برای مثال با افزودن کودهایی که باعث بهبود ساختمان خاک می شوند اکسیژن در دسترس ریشه گیاه افزایش یافته و جذب عناصر غذایی بهبود می یابند.

طبقه‌بندی کود ها

کودها را می توان به چندین روش طبقه بندی کرد. بر اساس داشتن یک یا چند عنصر غذایی کود ها به دو دسته کود تک عنصره یا کود چند عنصره تقسیم می شوند. کود کامل یا NPK حاوی هر سه عنصر اصلی رشد گیاهان یعنی نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. کودها گاهی بر اساس طبیعی و شیمیایی بودن طبقه‌بندی می‌شوند. کودهای طبیعی معمولاً دارای منشا گیاهی یا حیوانی هستند. برای تهیه کود های شیمیایی باید چندین فرایند شیمیایی انجام گیرد. دسته ای دیگر از کود ها به عنوان کود محرک رشد معرفی می شوند. این کود ها علاوه بر داشتن مقدار بخصوصی از عناصر غذایی رشد گیاهان حاوی مواد شیمیایی دیگری نیز می باشند که باعث بهبود ساختمان خاک یا با تاثیر بر ریشه گیاهان باعث جذب سریعتر عناصر غذایی می شوند. 

تولید کود ها

کود نیتروژن

کودهای نیتروژن از آمونیاک (NH3) ساخته می‌شوند. آمونیاک با مصرف انرژی زیاد توسط فرایند هابر-بوش ساخته می‌شود که در این فرآیند گاز طبیعی (CH4) معمولاً تأمین کننده هیدروژن است و نیتروژن (N2) از هوا تأمین می‌شود. از آمونیاک برای ماده اولیه تمام دیگر کودهای پایه نیتروژن، مانند آمونیوم نیترات و اوره، استفاده می‌شود. کود های نیتروژن سبب رشد سریعتر گیاهان می شود.

کود فسفات

کود فسفات از سنگ فسفات بدست می آید. سنگ فسفات حاوی دو ماده معدنی اصلی حاوی فسفر یعنی فلور آپاتیت و هیدروکسی آپاتیت است. این مواد معدنی با استفاده از اسید سولفوریک یا فسفریک به نمک های فسفات محلول در آب تبدیل می شوند.

کود پتاسیم

پتاس مخلوطی از مواد معدنی حاوی پتاسیم است که برای ساخت کودهای پتاسیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. پتاس محلول در آب است و به همین دلیل اصلی ترین زحمت در ساخت آن فقط چند مرحله خالص سازی است. برای مثال حذف سدیم کلراید (نمک معمولی) از آن. معمولاً به کودهای پتاس، پتاسیم کلراید، پتاسیم سولفات، پتاسیم کربنات و پتاسیم نیترات گفته می‌شود. 

کودهای طبیعی

کود طبیعی به کودهایی گفته می شود که ریشه آن ها پایه زیستی یا بیولوژیک دارد، به عبارتی این کودها از مواد زنده تشکیل شده‌اند. کودهای طبیعی شامل کودهای دامی (فضولات حیوانی)، ضایعات گیاهان در کشاورزی، کمپوست ، کود بیولوژیک و فاضلاب تصفیه شده (بیوسالید) می‌باشند.

کمپوست

کمپوست در واقع توده گیاهی خرد شده و پوسیده شده است و در باغبانی و کشاورزی استفاده می‌شود. کمپوست به ویژه در کشاورزی ارگانیک که استفاده از کودهای شیمیایی مجاز نیست، اهمیت فراوانی دارد. کمپوست ساختار خاک را بهبود می بخشد و طیف وسیعی از مواد غذایی را برای گیاهان فراهم کرده و میکروارگانیسم های مفیدی را به خاک اضافه می‌کند. فواید کمپوست بر ساختار خاک  و عملکرد محصول معمولاً پس از چندین سال نمایان می شود.

کمپوست‌ها معمولاً حاوی حدود ۲ درصد نیتروژن، ۰٫۵ تا ۱ درصد فسفر و حدود ۲ درصد پتاسیم هستند. نیتروژن موجود در کمپوست به آرامی و در مقادیر کم آزاد می شود که در نتیجه آبشویی آن کاهش یافته و به این طریق فراهم بودن آن در کل طول دوره رشد افزایش می‌یابد. به دلیل درصد نسبتاً کم مواد غذایی  معمولا کمپوست‌ها در مقادیر زیاد استفاده می‌شوند.

کود دامی

کود دامی در حقیقت از فضولات حیوانات تهیه می شود که بیشتر از کود گوسفند، گاو و اسب یا مرغ تشکیل می شود. کود دامی به علت دارا بودن حجم وسیعی از مواد آلی و غذایی باقی مانده که برای غنای خاک بسیار مفید می باشد در طول تاریخ همواره مورد توجه کشاورزان بوده‌ است.

کود ها از نظر کاربرد

کود مایع و جامد

کودها به صورت مایع و جامد به خاک افزوده می‌شوند. بیشترین کودهای شیمیایی جامد مورد استفاده اوره، دی آمونیوم فسفات و پتاسیم کلراید هستند. کودهای جامد معمولاً به صورت پودر می باشند. کود مایع دارای یک یا تعدادی بیشتری از عناصر غذایی به صورت محلول در آب می باشد. جذب سریع و پوشش راحت تر از مزایای کود های مایع می باشد. 

کود های کند رهش و کنترل شده

کاربرد کودهای کند رهش و کنترل شده ناشی از این واقعیت است که کود ها در معرض فرایندهای آبشویی و تثبیت قرار دارند. در کنار اینکه کودها مواد مغذی به گیاهان می‌رسانند استفاده بیش از حد کودها می‌تواند باعث مسمومیت آن ها شود. میکروارگانیسم های خاک بسیاری از کودها را از طریق تثبیت کردن آنها یا اکسیداسیون تخریب می‌کنند. همچنین کودها توسط تبخیر یا شستشو از دسترس گیاهان خارج می شوند. جدای از اینکه این کودها در ارائه عناصر غذایی موثرتر هستند، این کودها  آلودگی آب های زیرزمینی را نیز کاهش می‌دهند.

کود های برگ مصرف

کودهای برگ مصرف مستقیماً بر روی برگ ها اسپری می شوند. این روش تقریباً به طور مداوم برای استفاده از کودهای دارای نیتروژن محلول در آب استفاده می‌شود و به ویژه برای محصولات با ارزش مانند میوه‌ها و سبزیجات استفاده می‌شود.